راهنمای کامل درمان آدنوم هیپوفیز / تومور هیپوفیز
درمان آدنوم هیپوفیز : اغلب تومورهای هیپوفیز خوش خیم هستند .
تقریبا تمام تومورهای خوش خیم غده هیپوفیز آدنوما ( آدنوم ) نام دارد .( آدن به معنی غده و اما به معنی تومور است ) . تومورهای بدخیم غده هیپوفیز نادر هستند . در ادامه روشهای درمان آدنوم هیپوفیز آورده می شود.
در جمجمه برای رشد تومور فضای بسیار اندکی موجود می باشد بنابراین اگر تومور از۲.۵ سانتی متر بزرگتر شود ، باعث فشار و آسیب به نواحی مجاور مغز می گردد .
بسیاری از آدنوم ها مقادیر زیادی از یک یا چند هورمون هیپوفیز را تولید و آزاد می کنند ، که می تواند سبب ایجاد علائم جدی شود .
گاهی آدنوم هیپوفیزی هیچ نوع هورمونی ترشح نمی کند و گاهی فقط برخی هورمون ها را ترشح می کند . این امر منجر به کمبود سایر هورمون های غده هیپوفیز میشود.
تومورهایی که کوچکتر از یک سانتی متر می باشند ، میکرو آدنوم نامیده می شوند .
درمان میکرو آدنوم هیپوفیز ، درمان آدنوم هیپوفیز ، علائم تومور هیپوفیز ، جراحی تومور هیپوفیز
تومورهای بزرگتر از یک سانتی متر ماکرو آدنوم نامیده می شوند . ماکرو آدنوم ها به دو صورت بر روی سلامت فرد اثر می گذارند . نخست آن که سبب ایجاد علائمی می شوند . دوم آن که آن ها علائمی ایجاد می کنند که سبب آسیب به بافت ها یا اعصاب مجاور می شود که بیشتر بر روی اعصاب بینایی تاثیر می گذارد .
بر این اساس آدنوم ها به گروه های زیر طبقه بندی می شوند :
– آدنوم تولید کننده پرولاکتین ( پرولاکتینوما )
– آدنوم ترشح کننده هورمون رشد
– آدنوم ترشح کننده هورمون کورتیکوتروپ ( ACTSH)
– آدنوم ترشح کننده گنادوتروپ
– آدنوم ترشح کننده تیروتروپ (TSH)
– آدنومی که هورمون ترشح نمی کند .
– آدنومی که چند هورمون ترشح می کند که اغلب پرولاکتین و هورمون رشد می باشد .
کرانیوفارنژیوم :
این نوع از تومور در واقع تومور غده هیپوفیز نیست بلکه قابلیت گسترش به هیپوفیز یا سایر نواحی جمجمه را دارد . این تومور عموما در اطفال و جوانان رخ می دهد اما در سایر سنین نیز دیده شده است . کرانیوفارنژیوم هورمون های هیپوفیزی را به هیپوتالاموس اتصال می دهد ، سبب اختلال در تولید هورمون می شود ، مانند آدنوم ، این تومور نیز اغلب خوش خیم خواهد بود اما گاهی به هیپوتالاموس و نواحی مجاور گسترش یافته ، سبب اختلال در بینایی یا ایجاد سایر اختلالات در سیستم عصبی می شود . بچه هایی که به این تومور مبتلا هستند علیرغم چاق بودن ، رشد کندی دارند . آن ها اغلب دچار اختلال بینایی هستند .
آمارهای مهم درباره تومورهای هیپوفیز :
اغلب تومورهای هیپوفیز از نوع آدنوم هستند. موارد بسیار اندکی از تومورهای هیپوفیزی سبب مرگ می شوند .
تقریبا یک چهارم از آدنوم ها پرولاکتین تولید میکنند. یک چهارم دیگر از تومورها هیچ هورمونی تولید نمی کنند . آدنوم تولید کننده هورمون رشد ۱۵% تا ۲۰% از آدنوم های هیپوفیز را شامل می شود .
آدنوم کورتیکوتروپ تولید کنندهACTH، ده تا پانزده درصد از آدنوم های هیپوفیزی را شامل می شود .
آدنوم ترشح کننده گنادوتروپ ها ( تولید کننده FSH و یا LH ) حدود ۱۰% از این موارد را شامل می شود .
آدنوم ترشح کننده تیروتروپ ( هورمون محرک تیروئید ) نادر است .
کرانیوفارنژیوم شامل ۱۰% از تومورهای داخل جمجمه ای در اطفال می شود . هر ساله تقریبا ۲۰۰ مورد از این نوع تومور در آمریکا تشخیص داده می شود .
عوامل خطر زای تومورهای هیپوفیز چیست ؟
مالتیپل نئوپلازی اندوکرین نوع یک (MEN1) عاملی است که باعث افزایش ابتلای فرد به سرطان هیپوفیز ، پاراتیروئید و لوزالمعده می شود . این عامل به نیمی از بچه هایی که والدین شان به آن مبتلا هستند به ارث می رسد . اگر خانواده فردی سابقه ای از سندرم MEN1 وجود داشته باشد او بایستی با پزشک خود مشورت کند .
علت تومور هیپوفیز چیست ؟
جهش در DNA باعث ایجاد مالتیپل نئوپلازی اندوکرین نوع ۱ (MEN1) می شود این حالت تقریبا دلیل تمام موارد تومورهای هیپوفیزی است که در افراد یک خانواده دیده می شود اما این تومور فقط شامل ۳% از تومورهای هیپوفیز می شود .
مطالعات اخیر نشان داده است که در حدود ۴۰% از آدنوم هایی که هورمون رشد ترشح می کنند ، یک اختلال اکتسابی در پروتئین ویژه ای به نام GS آلفا دیده می شود . اختلال در این پروتئین در سایر آدنوم های هیپوفیزی کمتر است .
علائم تومور هیپوفیز
علائم ماکرو آدنوم و کارسینوم هیپوفیز :
– فلج شدن حرکت چشم که سبب دوبینی یا تاری دید می گردد .
– فقدان بینایی محیطی
– کوری ناگهانی
– سردرد
– سرگیج
– فقدان هوشیاری
اختلالات بینایی زمانی رخ می دهد که تومور بر روی عصب بینایی فشار وارد آورد . فقدان ناگهانی هوشیاری و حتی مرگ به دلیل خونریزی ناگهانی داخل تومور نیز ممکن است رخ بدهد .
فقدان هر نوع هورمون علامت خاص خود را ایجاد می کند که شامل موارد زیر خواهد بود :
– تهوع
– ضعف
– کاهش یا افزایش بی دلیل وزن
– قطع قاعدگی در خانم ها
– ناتوانی جنسی به صورت اختلال در نعوظ
– کاهش میل جنسی
علائم تومور هیپوفیز که هورمون رشد ترشح می کند :
در بچه ها مقادیر زیاد هورمون رشد باعث تحریک رشد تمام استخوان های بدن می شود . این حالت ژیگانتیسم نام دارد . علائم تومور هیپوفیز در این حالت عبارتند از :
– قد بسیار بلند ( گاهی بند تر از ۷ پا یا حدود ۲ متر و ۱۰ سانتی متر )
– رشد بسیار سریع
– درد مفاصل
– افزایش تعریق
در بالغین استخوان دراز به ویژه در ناحیه بازوها و ساق ها و ران ها قادر به رشد نیستند اما در استخوان های دست ها ، پا ، جمجمه و آرواره رشد زیادی خواهند داشت . به همین دلیل این افراد بلند قد نمی شوند ، در عوض دچار حالتی به نام آکرومگالی می شوند که علائم و نشانه های زیر را دارد :
– رشد جمجمه ، دست ها ، پاها که منجر به افزایش سایز کلاه ، کفش ، دستکش و حلقه می شود .
– کلفت شدن صدا
– تغییر در ظاهر صورت که به دلیل رشد بی رویه استخوان صورت به وجود می آید .
– بدلیل رشد آرواره فاصله بین دندان ها زیاد می شود .
– درد مفاصل
– افزایش تعریق
– سنگ های کلیوی
– بیماری کلیوی
– سردرد
– دیابت شیرین ( افزایش قند خون )
علائم تومور هیپوفیز ترشح کننده کورتیکوتروپ ( ACTH)
– افزایش وزن بی دلیل به ویژه در ناحیه قفسه سینه و شکم
– خطوط ارغوانی رنگ بر روی شکم .
– افزایش رشد مو ( بر روی صورت ، قفسه سینه و یا شکم )
– تورم صورت
– رسوب چربی در محل اتصال مفاصل پشت گردن به مهره ها
– بدخلقی یا افسردگی
– کبود شدن بدن به سادگی
– دیابت شیرین ( افزایش قند خون )
– افزایش فشار خون
– بی نظمی یاقطع دوره های عادت ماهیانه ( قاعدگی )
– پوکی استخوان ( ضعف استخوان که گاهی منجر به شکستگی می شود)
علائم و نشانه های ناشی از ترشح پرولاکتین توسط آدنوم – علائم تومور هیپوفیز که پرولاکتین تولید می کند ( پرولاکتینوما ) :
پرولاکتینوما شایع ترین تومور این گروه در زنان جوان و مردان مسن است . در زنان بالغ ، افزایش میزان پرولاکتین سبب قطع شدن دوره های قاعدگی شده ، تولید غیر طبیعی شیر از پستان را که گالاکتوره ، نام دارد سبب می شود . در مردان ، ناتوانی جنسی و نیز کاهش میل جنسی از نخستین علائم به شمار می روند . اگر این بررسی های لازم صورت نگیرد و رشد تومور ادامه یابد ، سردرد و اختلالات بینایی رخ خواهد داد .
علائم تومور هیپوفیز که تیروتروپسین ترشح می کند : ترشح بیش از حد هورمون محرک تیروئید (TSH) سبب می شود که غده تیروئید هورمون های زیادی ترشح کند . چنین بیمارانی معمولا علائم ها هایپر تیروئیدی از خودشان نشان می دهند که عبارت است از :
افزایش ضربان قلب، لرزش، کاهش وزن، افزایش اشتها، احساس گرما، اختلال در به خواب رفتن (اختلال در خوابیدن )، اضطراب، حرکات مداوم روده، تورم غده تیروئید در جلوی گردن .
علائم تومور هیپوفیز که گنادوتروپ ترشح می کند : این آدنوم هورمون لوتیزه کننده (LH) و یا هورمون محرک فولیکول (FSH) را می سازد . این تومور چندان شایع نیست . افزایش دو هورمون فوق باعث بی نظمی قاعدگی در زنان می شود . گاهی آدنوم پس از آن که آن قدر بزرگ شد که باعث سر درد یا اختلال در بینایی شد ، تشخیص داده می شود .
تومورهای هیپوفیز چگونه تشخیص داده می شوند ؟
اولین قدم گرفتن یک شرح حال دقیق و بررسی علائم خطر و نشانه های بیماری است . پزشک در مورد وجود سابقه تومور هیپوفیز در خانواده شخص ، پرکاری تیروئید ، سنگ های متعدد کلیوی ، زخم های معده ، کاهش قند خون یا تومورهای غده فوق کلیه از بیمار سوالاتی می پرسد .
آزمایش بیو شیمیایی برای آدنومی که هورمون رشد ترشح می کند : اندازه گیری میزان هورمون رشد و عامل رشد شبه انسولینی ۱ (IGF -1 ) در نمونه های خونی است که صبح ناشتا از بیمار گرفته شده باشد .
اگر مقدار هر دو هورمون ذکر شده بالا باشد وجود تومور هیپوفیز قطعی است . اگر مقدار آن ها اندکی افزایش یافته باشد ، تست مهارگلوکز انجام می شود . در این حالت شخص یک نوشیدنی شیرین می خورد و اندکی پس از آن میزان هورمون رشد خونش اندازه گیری می شود . در حالت طبیعی میزان هورمون رشد کاهش می یابد اما اگر مقدار هورمون رشد همچنان بالا باقی بماند ، وجود آدنوم هیپوفیزی مطرح می گردد .
آزمایش بیوشیمیایی برای تشخیص آدنومی که هورمون کورتیکوتروپ ترشح می کند (ACTH) : در چنین آزمایش هایی مقدار کورتیزول و هورمون ACTH در نمونه های خونی در اوقات مختلف روز سنجیده می شود . یک نمونه از ادرار ۲۴ ساعته اغلب تولید روزانه کورتیزول و سایر هورمون های استروئیدی را مشخص می کند .
آزمایش دیگر شامل اندازه گیری میزان ACTH است : این آزمایش گاهی پس از دریافت یک دوز از داروهای قوی شبیه کورتیزون نظیر دگزامتازون انجام می شود . این آزمایش به تشخیص آدنوم ترشح کننده که کورتیکوتروپ ترشح می کند از سایر بیماری ها نظیر تومور غده فوق کلیه که علائم مشابهی دارد کمک میکند .
آزمایش بیوشیمیایی برای آدنومی که پرولاکتین ، گنادوتروپ و تیروتروپ ترشح می کند:
– MRI
– نمونه برداری از سیاهرگ ها : در این حالت یک لوله بسیار باریک از طریق سیاهرگ کشاله ران وارد سینوس متروسال ( استخوان خاره ) شده و از سیاهرگ های کوچک طرفین هیپوفیز نمونه خونی بر می دارد . پس از تزریق هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپ، نمونه های خونی برداشته شده و میزان ACTH سمت دیگر غده مقایسه می شود . در سمتی که میزان هورمون ACTH بالا باشد ، تومور هیپوفیز وجود دارد .
درمان آدنوم هیپوفیز
درمان آدنوم هیپوفیز با جراحی : درمان آدنوم هیپوفیز با جراحی عموما از طریق استخوان اسفنوئید انجام شده و غده هیپوفیز برداشته می شود . گاهی براشتن تومور با روش کرانیوتومی انجام می شود . به این ترتیب که جراح از طریق ایجاد شکاف در جمجمه تومور را برمی دارد . این روش فقط برای تومورهای بزرگ و پیچیده انجام می شود .
رادیو تراپی کان ون تیونال : از این روش در مواردی استفاده میشود که تومور پس از انجام جراحی تومور هیپوفیز مجددا عود کرده یاعلائم ناشی از آن با دارو تسکین نیابد . در این روش اشعه مستقیما به تومور تابانده می شود . این کار ۵ بار در هفته و به مدت ۴–۶ هفته انجام می گیرد .
رادیو تراپی استروتاکتیک : این یک روش جدید رادیوتراپی است که در آن از اشعه گاما استفاده می شود که مستقیما به تومور تابانده و بر روی آن متمرکز خواهد شد .
رادیوتراپی با ذرات پروتون : فایده این روش آن است که مستقیما بر روی تومور هیپوفیز متمرکز می شود .
درمان آدنوم هیپوفیز که هورمون ترشح می کند : بر خلاف سایر تومورهای هیپوفیز در مورد پرولاکتینوما ، جراحی تومور هیپوفیز نخستین روش درمان آدنوم هیپوفیز نیست . در این نوع برای درمان آدنوم هیپوفیز ۲ داروی بروموکریپتین ( پارالودل ) و کابرگولین (دوستینکس) بسیار موثرند که هم از ترشح پرولاکتین و هم از رشد تومور جلوگیری می کنند .
عوارض جانبی این داروها عبارتند از : خواب آلودگی ، گیجی ، تهوع ، استفارغ ، اسهال یا یبوست و افسردگی.
درمان آدنوم های مترشحه هورمون رشد : بهترین درمان آدنوم هیپوفیز برای این نوع تومورها جراحی است . اگر جراحی تومور هیپوفیز موفقیت آمیز نبود از رادیو تراپی استفاده می شود . اگر این روش هم برای جلوگیری از ترشح هورمون توسط تومور بی اثر بود . می توان از دارو درمانی کمک گرفت .
داروهایی نظیر بروموکریپ تین یا کابرگولین میزان هورمون رشد را در ۲۰ درصد از بیماران کاهش می دهند . داروی اکتروتید تولیدهورمون رشد توسط آدنوم را مهار کرده و باعث برگشت مقدار عامل رشد شبه انسولین ۱ (IGF-I) به مقدار طبیعی اش در ۶۵% از بیماران می شوند . تجویز این دارو به صورت زیرپوستی و ۳ بار در روز خواهد بود . داروی جدیدتری به نام لانروتید در جلوگیری از ترشح هورمون رشد موثر بوده است .
هر دو این داروها آثار جانبی دارند که عبارتند از : تهوع ، استفراغ ، اسهال ، درد معده ، سرگیجه ، سردرد و درد در محل تزریق .
درمان آدنوم هیپوفیز که هورمون کورتیکوتروپ ترشح می کند (ACTH) : درمان انتخابی جراحی تومور هیپوفیز است . اگر جراحی تومور هیپوفیز موثر نبود ، رادیوتراپی توصیه می شود . در صورت عدم موفقیت جراحی تومور هیپوفیز و رادیوتراپی ، از داروها برای درمان آدنوم هیپوفیز استفاده خواهد شد . داروی سیپروهپتادین ( پری اکتین ) تولید ACTH را در ۵۰% از این نوع تومورها مهار می کند . این داروها عبارتند از : کتوکونازول ، آمینوگلوتامید و میتوتان .
درمان آدنوم هایی که تیروتروپین (TSH) ترشح می کنند : درمان انتخابی جراحی تومور هیپوفیز است . اگر این روش موثر نباشد رادیوتراپی انجام میشود . در صورت عدم موفقیت در درمان توسط جراحی تومور هیپوفیز یا رادیوتراپی ، استفاده از داروهایی که قادرند تولیدهورمون توسط تیروئید را کاهش دهند توصیه می شود .
درمان آدنومی که گنادوتروپین ترشح می کند : درمان انتخابی به ویژه در مواردی که تومور بزرگ بوده یا علائمی ایجاد کرده جراحی تومور هیپوفیز است . اگر جراحی نتواند از طریق جراحی تمام تومور را بردارد ، رادیوتراپی توصیه می شود .
درمان تومورهایی که هورمون ترشح نمی کنند ( تومورهایی که علائم زیادی ایجاد می کنند ) : در این حالت درمان ، جراحی است ، اگر جراحی موفقیت آمیز نبود ، از رادیوتراپی استفاده می شود . در این حالت از دارو برای درمان استفاده نمی شود .
درمان میکرو آدنوم هیپوفیز کرانیوفارنژیوم : برای درمان میکرو آدنوم هیپوفیز تومورهای کوچک این گروه را می توان از طریق یک جراحی ساده به طور کامل برداشت . تومورهای بزرگ این گروه توسط جراحی و رادیوتراپی قابل درمان خواهند بود . هدف از جراحی ، تخلیه مایع داخل تومور و برداشتن بخشی از تومور است .