علائم،علل،پیشگیری و درمان خونریزی دستگاه گوارشی
خونریزی دستگاه گوارشی در اثر صدمه و آسیب موضعی ایجاد می شود و سبب زخم مخاط دستگاه گوارش می شود.
خونریزی‌های دستگاه گوارش به دو دسته با منشا فوقانی و تحتانی تقسیم می شوند. خون ریزی‌هایی که در قسمت اثنی عشر به بالا رخ داده باشند، خون ریزی دستگاه گوارش فوقانی نامیده می شوند. اگر محل خونریزی از دوازدهه تا مقعد باشد خونریزی دستگاه گوارشی تحتانی گفته می شود.
علائم خونریزی گوارشی
دل درد، تهوع و استفراغ، مدفوع سیاه و خونی، ضعف عمومی، تپش قلب، شوک، سردی دست و پا، رنگ پریدگی، کاهش فشار خون، پوست سرد و مرطوب، کاهش و یا قطع ادرار و ازدیاد اوره خون.
خونریزی‌های دستگاه گوارش معمولا به صورت استفراغ خونی و شایع‌تر از آن، مدفوع سیاه رنگ و نسبتا شل (ملنا)، دفع خون از مقعد که به صورت خون روشن یا رگه‌های خون دیده می‌شود، خود را نشان می دهد. البته حالتی دیگر نیز وجود دارد که خود بیمار ممکن است علائم را مشاهده نکرده و فقط به صورت کم خونی ظهور کند.
بیماران باید توجه داشته باشند یبوست معمولا با تیره شدن رنگ مدفوع همراه است، ولی خونریزی‌های دستگاه گوارش به صورت مدفوع کاملا سیاه و شل نمایان می شود.
همچنین در شرایطی که خونریزی تنها با کم‌خونی و علائمی همچون تنگی نفس و کمبود انرژی بروز می کند، با مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات لازم، باید نوع کم‌خونی مشخص شده و در صورت نیاز بررسی دستگاه گوارش نیز انجام شود.
هر بیماری که استفراغ خونی یا اسهال سیاه و شل داشته باشد، یا به هر شکلی خون از مقعدش دفع کند، باید برای بررسی‌های دستگاه گوارش به پزشک مراجعه کند تا علت خونریزی مشخص شود.
بررسی و علت‌شناسی کم‌خونی و خونریزی، مهم‌ترین کاری است که باید مورد توجه باشد.
علل خونریزی ها
زخم‌ها معمولا شایع‌ترین دلیل خونریزی‌های معده و دوازدهه (ابتدای روده باریک) هستند که به صورت استفراغ خونی یا ملنا ظاهر می شوند.
در بعضی موارد زخم‌ها مربوط به میکروب هلیکوباکتر هستند. البته زخم‌های وابسته به هلیکوباکتر روز به روز در حال کاهش است و زخم‌های مرتبط با مصرف برخی داروها به خصوص داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مثل بروفن و دیکلوفناک و مصرف آسپیرین مشاهده می شوند.
درصد کمی از موارد خونریزی نیز می‌تواند نشانه‌ای از وجود تومورها باشد. علاوه بر این موارد پیدایش واریسهای معده و مری نیز می‌توانند علت دیگری برای خونریزی‌ها باشند که اقدامات خاص خود را نیاز دارند.
مواقعی که رگه‌های خونی، اسهال خونی یا دفع خون همراه با بلغم از طریق مقعد وجود داشته باشند، باید برای تشخیص مواردی مانند هموروئید، شقاق، پولیپها، التهابات، زخم‌ها یا به ندرت تومورها بررسی‌های لازم توسط پزشک انجام شود.
بیماریهای شقاق و هموروئید معمولابه علت یبوست ایجاد می‌شوند که باعث خونریزی مقعد می شوند.
علایم خون ریزی گوارشی تحتانی
وجود خون قرمز روشن در مدفوع (هماتوشزی) که این تظاهر بیشتر مربوط به خون ریزی قسمت تحتانی دستگاه گوارش است. اگر چه در خون ریزی‌های وسیع دستگاه گوارش فوقانی نیز چنین تظاهری می‌تواند وجود داشته باشد.
خون ریزی مخفی گوارشی که در آزمایش‌های اختصاصی مربوط به مدفوع تشخیص داده می شود. این نوع خون ریزی بیشتر نشانه تومورهای دستگاه گوارشی است که معمولاً با علائمی نظیر کاهش وزن و کم خونی مزمن همراه است.
علائم کم خونی مانند خستگی زودرس، سیاهی رفتن چشم، درد قفسه سینه یا تنگی نفس.
علل خون ریزی گوارشی تحتانی
هموروئید، فیشر آنال و شقاق، تومورها، دیورتیکول مکل، پولیپها، دیورتیکولیت، فیستول آئورتی – روده‌ای، آنژیودیسپلازی روده‌ای، پروکتیت، یبوست مزمن، اختلالات انعقادی
تشخیص محل دقیق خونریزی با کلونوسکوپی، اسکن با گلبول قرمز نشاندار، آنوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی انجام می پذیرد.
علایم خون ریزی گوارشی فوقانی
استفراغ خون روشن با موادی با زمینه قهوه‌ای که نشانه خون ریزی قسمت فوقانی دستگاه گوارش است.
مدفوع قیری و بدبو، این نوع مدفوع که ملنا نام دارد بر وجود خون حداقل به مدت ۱۴ ساعت در دستگاه گوارش دلالت می‌کند. لذا اغلب بر خونریزی دستگاه گوارش فوقانی دلالت دارد.
شوک و افت فشار. از دست دادن شدید خون (بیش از یک لیتر خون در ۲۴ ساعت) ممکن است سبب بروز علائم شوک شود.
علل خون ریزی گوارشی فوقانی
زخم‌های معده و دوازدهه، واریسهای گوارشی (عمدتاً در اثر مشکلات کبدی و افزایش فشار عروق مربوط به آن ایجاد می شوند)، آسیبهای مخاط معده (گاستریت اروزیو) و اثنی عشر (دئودنیت)، بیماریهای التهابی مری (ازوفاژیت) و بدخیمی‌ها.
مصرف داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (مانند آسپرین و بروفن) و الکل نیز می‌تواند باعث خون ریزی گوارشی به خصوص در ناحیه معده شود.
پیشگیری از خونریزی دستگاه گوارش
اغلب مردم کشور ما میکروب هلیکوباکتر را در دوران بچگی دریافت می کنند. به عنوان مثال غذا خوردن با قاشق مشترک یا استفاده از یک لیوان مشترک با کودک می‌تواند دلیلی برای سرایت این میکروب باشد. چون میکروب هلیکوباکتر از طریق دهان و عدم رعایت بهداشت هنگام غذا خوردن وارد بدن فرد می شود. بنابر این با رعایت بهداشت هنگام آب و غذا خوردن باید از بروز مشکلات پیشگیری کنیم.
خوشبختانه در ۹۰ درصد موارد، هلیکوباکتر منجر به ایجاد زخم نمی‌شود، اگرچه نوع هلیکوباکتر و واکنش بدن فرد نیز در میزان تاثیر این میکروب موثر است.
رژیم غذایی نیز در کنار رعایت بهداشت مورد مهم دیگری برای پیشگیری از خونریزی گوارشی است. به عنوان مثال هر گونه غذایی که آمیخته به نمک باشد، مانند خیارشور و ترشی‌ها، غذا و آب آلوده به نیترات و مواد نگهدارنده، مصرف سیگار و غذا خوردن تند و با عجله می تواند در بروز این مشکل موثر باشد.
برعکس، خوردن میوه و سبزی به مقدار کافی در طول روز، عاملی موثر برای پیشگیری از ایجاد این عوارض است. البته شاید تصور کنید از نظر مالی و وقت کمی که در زندگی معمول با آن مواجه هستیم، خوردن این مقدار میوه و سبزی کاری نا ممکن یا سخت باشد اما با استفاده از شیوه هایی ساده می توان در زندگی معمول این کار را انجام داد. مثلا بهتر است فرد هنگام صبحانه به جای قند، خرما بخورد، یا مثلا میان وعده‌ها را از سبزی‌ها انتخاب کند یا همراه با غذا سالاد میل کند.
سرطان روده بزرگ از معدود سرطان‌های قابل پیشگیری است و به همین دلیل باید با بررسی های لازم از بروز آن جلوگیری کرد. لذا توصیه می شود همه افراد، حتی کسانی که هیچ علامت و سابقه بیماری روده ندارند، از سن ۵۰ سالگی هر ده سال یک بار کلونوسکوپی را انجام دهند. در ضمن انجام ورزش و مصرف غذای سالمی که چرب نباشد و کنترل وزن نیز برای پیشگیری موثر است.
بهترین کار برای پیشگیری از بروز خونریزی گوارشی، انجام ورزش منظم و داشتن تغذیه مناسب و آرامش روانی است.
بیماریهای التهابی روده بزرگ نیز موردی متفاوت هستند. علت بیماریهای التهابی روده مثل کولیت اولسروز و کرون، شرایط خاص میکروبی یا غذایی نیست، بلکه تقریبا یک بیماری شبه خود ایمنی هستند. مهم‌ترین علت بروز و شعله ور شدن این بیماری، مسائل ذهنی و روانی است، به این معنی که انواع استرس و نگرانی‌ها می‌توانند این بیماری را شعله ور کنند.
مردم چندان به تاثیرات روحی و روانی در بروز بیماری‌ها اعتقاد ندارند، در نتیجه این جریان را انکار می کنند.
درمان خونریزی های گوارشی
درمان خونریزی گوارشی بستگی به علت بروز آن دارد. مثلا در صورتی که علت خونریزی وجود زخم و یا سوراخ شدن معده و اثنی عشر باشد، باید با سرم درمانی و یا جراحی، محل خونریزی را بست.
در صورتی که علت آن واریس مری باشد، باید عروق واریسی را با دستگاه یا دارو مسدود کرد و اگر علت آن عفونت های متعدد باشد، باید عفونت ها را درمان کرد.
در موارد خونریزی فعال و شدید درمان بر توقف خونریزی متمرکز است. گاه به دلیل عدم توقف خونریزی جراحی اورژانس ضروری است مثلاً برداشتن اورژانس کولون در خونریزی حجیم کولون با منشا ناشناخته.
خونریزی گوارشی فوقانی به خصوص در موارد ناشی از پارگی واریس مری در بیماران سیروتیک گاه کشنده بوده و نیازمند درمان اورژانس است.
در موارد مزمن درمان بر درمان بیماری زمینه‌ای مانند هموروئید یا کولیت ها متمرکز است ولی نرم بودن مزاج (اجتناب از یبوست) و نشستن در لگن آب گرم نیز مفید است.
به دلیل اینکه علل زمینه‌ای خونریزی دستگاه گوارشی بسیار زیاد بوده و هر کدام،خود بیماری جداگانه ای است و درمان مجزایی دارد،درمان خونریزی گوارشی در طب سنتی را در هر بیماری زمینه‌ای مورد بررسی قرار خواهیم داد و می‌توانید از مقالات دیگر سایت در این زمینه استفاده کنید.
